کد مطلب:43123 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:26

گنجینه پرسمان » حديث شناسي

تفسيرفراز بيست ودوم تا بيست و هفتم خطبه نود و سه كه در مورد “فتنهها “ ايراد شده است چيست؟

[بدانيد هنگامي كه فتنهها روي ميآورند مشتبه ميباشند (عوامل اشتباه) و وقتي كه روي بر ميگردانند بيدار ميسازند, در هنگام آمدن مورد انكار و ناشناسند و در موقع برگشت و روي گردان شدن شناخته ميشوند. فتنهها مانند بادها ميگردند ـ به شهري ميرسند (دريك شهر وارد ميشوند و ميوزند و از شهري بدون اصابت ميگذرند.]
اميرالمومنين در اين چند جمله دو اصل بسيار مهمّ و فراگير را در تحرّكات و آشوبهاي فتنهاي گوشزد فرموده است كه با شناخت آن دو اصل ميتوان مقداري فراوان از معمّاهاي تاريخ را حلّ و فصل نمود. اين دو اصل عبارتند از:
1 ـ فتنه در هنگام شروع ناشناخته و عامل اشتباه است.
2 ـ فتنه در هنگام پايان يافتن و رويگردان شدن, شناخته شده و بيداركننده است.
اصل اوّل ـ هر فتنهاي كه با دست بشر و با تفكّرات او در جامعه بروز ميكند, هرگز بعنوان فتنه و علائم و مختصّات فتنه كه همه فهم باشد بروز نميكند, يعني اينطور نيست كه وقتي كه فتنهاي در يك جامعه سربر ميآورد بقدري علامتها و مختصّات فتنه بودن آن واضح و روشن است كه همگان ميتوانند بفهمند. زيرا بوجود آورندگان فتنهها آگاهتر و ماهرتر از آنند كه كاري انجام بدهند كه مردم جامعه از نخستين بروز نمودهاي آن, حالت مقاومت از خود نشان داده و آن را استفراغ كنند. لذا مهمّترين و اساسي ترين كاري كه فتنه گران براي گسترش و تعميق كار خود انجام ميدهند چند چيز است:
1 ـ استخدام قيافههائي كه در جامعه بخوبي و پاكيزگي و اخلاص شناخته شده باشند, مانند بعضي از افراد خوارج نهروان كه با پيشاني پينه بسته و لبهاي ذاكر و چشمهاي فرورفته از شب بيداريها و قرآن به بغل ! وسيلهاي براي بروز فتنه تباه كننده خوارج گشتند.
2 ـ استخدام بهترين شعارها براي مردم آن جامعه, مثلاً اگر فقر مادّي در آن جامعه حكمفرماست, شعار » ثروت قارون براي همه«اگر خفقان و اسارت و زنجير جبر جامعهاي را در خود فرو برده است, قطعاً شعارش آزادي مطلق است.
3 ـ اگر فتنه گران مردم ژرف نگر و مطّلع بوده باشند, تا آنجا كه ميتوانند دم از اصول عاليه انساني و ارزشهاي او ميزنند و چنان فرياد: و اعدلا, واحقّا, واآزاديا, واپيشرفتا و بطور كلّي چنان فرياد وا انسانا ميزنند كه حتّي بعضي از انسانهاي دانشمند و آگاه و خردمند را هم ميتوانند به اشتباه بيندازند و...
اصل دوم ـ فتنه در هنگام پايان يافتن و رويگردان شدن, بيدار ميكند.
براي توضيح اين اصل مجبوريم دو نوع فتنه را بطور مختصر توضيح بدهيم:
نوع يكم ـ فتنههاي گذرا
نوع دوم ـ فتنههائئ كه در جامعه رسوب ميكنند و عناصر و اصول خود را بعنوان مكتب و عقيده بر جامعه تحميل مي‎كنند, بطوريكه تدريجاً همه فرهنگ جامعه را فرا ميگيرند.
دو نوع فتنه مزبور مشتركاتي دارند و تمايزاتي. مشتركان آن دو عبارتند از:
يك ـ اموري كه در تفسير اصل اوّل متذكّر شديم.
دو ـ انقسام مردم در برابر فتنهها به گروههاي مختلف:
1 ـ ساده لوحاني كه مبناي زندگي و ارادهها و تصميمها و هدف گيري آنان بر اساس» كشمش و غوره است«.
2 ـ مردماني كه تا حدودي از آگاهيهاي مفيد در زندگي برخوردارند و يك كشمش و يك غوره نميتواند وضع آنان را دگرگون كنند, ولي باغي از كشمش و يا غوره ميتواند در دگرگون كردن وضع آنان موثّر بوده باشد.
3 ـ جمعي ديگر وجود دارند كه بيدارتر و هشيارتر از آنند كه در بروز فتنههاعناصر معرفتي و اختياري شخصيّت خود را ببازند, بلكه تا حدود زيادي ميتوانند به تحليل و تركيب قضايائي كه فتنه با خود آورده است بپردازند. امّا تمايزات دو نوع فتنه, برخي از آنها بدينقرار است:
1 ـ فتنههاي گذرا از آنجهت كه به اصل و قانون ثابت مستند نيستند و فقط از حوادث و تحوّلات ميتوانند استفاده كنند, لذا دير يا زود صحنه جامعه را ترك ميكنند و در موقع ترك جامعه براي عدّهاي قابل توجّه از مردم شناخته ميشوند. درصورتي كه فتنههاي رسوبي از آنجهت كه با مهارت كامل خودرا وابسته اصل و قانون ثابت نشان ميدهند, لذا ميتوانند زمانهائي طولاني مغز و روان مردم جامعه را در اختيار خود بگيرند, بلكه ممكن است تدريجاً به صورت فرهنگ ثابت جامعه در آيند.
2 ـ شناختن فتنههاي گذرا براي مردمي كه تا حدودي از خرد و آگاهي برخوردارند, آسانتر است از شناختن فتنههاي رسوبي, زيرا فتنههاي رسوبي بجهت نمايش وابستگي به اصول و قوانين ثابت انساني چنانكه اشاره كرديم ميتوانند حتّي هشيارترين انسانها را مبهوت بسازند.
3 ـ فتنههاي رسوبي كه با گذشت زمان در جامعه رسوب ميكنند و چه بسا كه بصورت فرهنگ ثابت جامعه در ميآيند, ممكن است با بروز شخصيّتهاي بزرگ و با تقوي مورد تصفيه قرار بگيرند, و امور نامناسب و ناشايست آنها را از واقعيّات و امور شايسته تفكيك نموده و جامعه را از تصفيه مزبور برخوردار بسازند.

---

ترجمه و تفسير نهج‎البلاغه ج 16
آية الله محمدتقي جعفري